میرزا رضا کرمانی و یزد

 میرزا رضا کرمانی و یزد

 

آیا میرزا رضا کرمانی که به قول خودش مملکتی را از شرٌ ناصرالدین شاه رهائی بخشید از فرزندان امیر اصلان خان افشار ؛ عمٌه زاده نادر شاه افشار ، و خود از خواهر زادگان آخوند ملٌا اسماعیل عقدائی یزدی بود ؟ .

مطالعه ای که در خور این مطلب باشد تا کنون صورت نگرفته است .

نوشته اند :

"میرزا رضای کرمانی" پسرملاحسین عقدایی یزدی بود ،  اما چون در کرمان متولد شد و تربیتش نیز در همان شهر بود لذا کرمانی محسوب می شد .

 به نظر می رسد این آخوند ملٌا حسین عقدائی یزدی همان آخوند ملٌا حسین یزدی ، و خواهر زاده ی آخوند ملٌا اسماعیل عقدائی یزدی است ؛ که در سال 1232 هجری قمری در حمله به شاه خلیل الله اسماعیلی شرکت داشته و پس از کشته شدن شاه خلیل الله توسط متعصبان یزدی توسط فتحعلیشاه قاجار به تهران احضار شده و به زندان افتاده است ؛ و پس از خلاصی از زندان قاجاریان نیز حاضر به باز گشت به یزد نشده است ؛ ملٌا حسین عقدائی یزدی که نوشته اند از بزرگان عقدا و مردی صاحب نفوذ بوده است می توانسته است بنا به برخی از قواعد آن زمان ، قبل از ماجرای یزد ، در کرمان نیز می بوده ؛ همسر و حق و حقوقی در آن شهر می داشته است ؛ و از جمله فرزندی بنام میرزا رضا که در سال 1226 متولد شده بوده است ؛ و همان روحیه ی سلحشوری پدر خود و چه بسل جدٌ مادریش امیر اصلان خان افشار را به ارث برده بوده است *

دیگر اینکه رابطه ی میرزا رضا هیچگاه با عقدا و یزد قطع نبوده است ؛ و اگر در حدود 1383 یا 1384 ه . ق به یزد رفته و به طلبگی پرداخته است ؛ با توجٌه به این که در آن زمان آیت الله آقا میرسید علی مدرس بزرگ در حفظ دین و تحکیم و توسعه مذهب شیعه دوازده امامی مصلحت را در محافظه کاری لازم و مماشات با حکٌام می دیده اند ، حجٌت الاسلام سبزواری نیز خود از روحانیان حکومتی و طرفدار حکام قاجاری بوده اند ، در حوزه روحانیانی چون آیت الله میرزا سید حسین سلطان العلماء ؛ که خود از احفاد یکی از خواهران آخوند ملٌا اسماعیل ، و نهایتا" امیر اصلان خان بوده است ، یا آیت الله العظمی آقا سید یحیی موسوی یزدی و... به تلمذ اشتغال داشته است :

« میرزا رضا ساکن کرمان بود و آب و ملک مختصری به نام  "نشورو "داشت. محمد اسماعیل خان وکیل الملک حاکم کرمان { در حدود سال 1283 هجری قمری } ملک او را که قبلاً دراجاره پدر میرزا رضا بود از او گرفته و به ملا ابوجعفر نامی داد. این اولین آزاری بود که میرزا رضا از حکام و آدمهای مال مردم خور تجربه کرد. سپس به یزد مسافرت کرد و در جرگه طلاب مشغول تحصیل شد ... » .

·        سلسله فرضیٌات مردم شناختی ؛ به امید رسیدن به حقایقی تاریخی

امیر اصلان خان افشار ، فضلعلی بیک عقدائی ، فضلعلی بیک دنبلی

توضیح : درست است که هدف ما در اینجا نگارش تاریخ و استناد به نوشه های دیگران نیست ؛ کوششی در راه انسانشناسی ، مردم شناسی و گاه جامعه شناسی تاریخی است ، با این وجود گاه شواهد و قرائن زمانی و مکانی ما را به اندیشه یا لاقل پرسش می اندازند مثلا" اینکه آیا وجود « فضلعلی بیک عقدائی » به عنوان حاکم یزد در حوالی 1150 هجری قمری مرتبط به حضور احفاد امیر اصلان خان قرخلو ( که از جمله میتوانسته اند به دعوت احفاد یا لااقل خویشان وی به عقدا مهاجرت کرده باشند و یا حتی خود از احفاد دختری وی بوده باشند ) در حوالی 1160 مرتبط نیست ؟ ؛ و نه تنها حاج عبدالملک عقدائی ، پدر آخوند ملٌا اسماعیل عقدائی یزدی ، در ÷ناه آنان بوده حتی خود از فرزندان دختری این فضلعلی بیک بوده است ؟

 

امیر اصلان خان افشار ، فضلعلی بیک عقدائی ، فضلعلی بیک دنبلی

آورده اند که در زمان سلطنت طهماسب دوٌم ، پس از غلبه ی نهائی سپاهیان نادر افشار در زرقان فارس بر اشرف افغان « یزد را به امنای شاه طهماسب سپرد و اشاعه این خبر خود به خود عیسی خان افغان را فراری داده به دیار خود فرستاد و فرمانداری یزد بر فضلعلی بیک عقدائی قرار گرفت و پس از یک سال ...

بنظر ما در آن زمان که تقریبا" تمام حکٌام شهرهای بزرگ و متوسط ایران از خوانین ایلاتی ، بخصوص از اقوام قزلباش ، بوده اند بسیار بعید است که از روستا - شهرعقدا کسی به حکومت شهر یزد که اگر پرجمعیت ترین شهر ایران نبوده است لااقل یمی از سه – چهار شهر بزرگ این سرزمین محسوب می شده است ، رسیده باشد و چندان بعید نیست که این حاکم همان نجفقلی خان دنبلی مشهور بوده باشد که تعلقی به عقدا داشته و در هرحال به زودی به لشگریان نادر شاه ملحق شده و یزد را به میرزا حسن خان نائینی واگذاشته است :

« بعداز بسلطنت رسیدن نادرشاه، نجفقلی خان که در آن زمان 18 ساله بوده با سواران دنبلی به او پیوست و سمت تفنگچی آقاسی داشته واز سران سپاه و از نزدیکان نادر شاه افشار بوده در موقع ورود بشهر شاه جهان آباد مرتبه امیرالامرایی یافت سپس به تبریز مراجعت نموده بیگلربیگی آذربایجان با وی بوده است . »

اجداد امیر اصلان خان قرخلو

 

جستجوی میراث درگز

اجداد امیر اصلان خان قرخلو

نام پدر نادرشاه امام قلی و شغل وی هرچه که چون پوستین دوزی ( با ارزش در آن زمان ) یا نظیر آن بوده باشد وی را رئیس ایل با همسری بنام زبیده خاتون ، که لقب خاتون نیز می تواند حاکی از اشرافیت نسبی وی بوده باشد ، معرفی کرده اند با برادری که رئیس قلعه ی کلات بوده است و به این ترتیب به احتمال قریب به یقین و از آنجا که معمولا" ریاست طایفه ارثی بوده است می توان اجداد ایشان و بنابر این نیاکان خواهرشان ، مادر امیر اصلان خان قرخلو ، را از بزرگان طایفه افشار قرخلو دانست .

محل سکونت ایشان در اواخر دوره حکومت صفویان در دستگردِ درگز و حوالی آن بوده است ؛ و بنا به متون تاریخی و شواهدی قبلی می توان سکونتگاههای قبلی ایشان را به ترتیب در ناحیه ارومیه ، قبل از آن در ترکیه کنونی و قبل از ترکیه ، تا زمان حمله ی مغولان ، نیز در آسیای میانه ثبت کرد .

در مطالعاتی عشایری از این دست فرض اقوا بر این است که اجداد پدری امیر اصلان خان نیز از همین شعبه طایفه قرخلو و بنابر این مقام و منزلت و سر نوشتی مشابه بوده اند .

دو برادر شجاع ، با فرهنگ و وفادار : امیر اصلان خان و سارو خان

 

دو برادر شجاع ، با فرهنگ و وفادار : امیر اصلان خان و سارو خان

به جهت یافتن باصطلاح ردٌ پای امیر اصلان خان قِرِخلو در ناحیه ی یزد ، و لابد آشنائی وی با مردمان آرامش طلب و مسالمت جوی آن ، و فرستادن خانواده اش به محلی دور افتاده امٌا بسیار زیبا و امن چون عقدا در حوالی 1160 – 1161 که کشتن افشاریان ، قزلباشیان و بیش از همه قرخلوهای نادری رواج یافته است ؛ شاید بیجا نباشد که به تنها فرد خانواده پدریش بجز خود وی ، یعنی ساروخان قرخلو ، نیز اشاره ای داشته باشیم .

بشهادت تاریخ ، قدر و منزلت امیر اصلان خان در زمان حکومت نادرشاه افشار به حدٌی بوده است که وی را یکی از چهار – پنج قدرت اعظم آن روزگار ایران معرفی می کند ؛ که چه بسا احتمال پادشاهیش پس از نادر نیز می رفته است ( و شاید به احتمال قریب به یقین همین امر نیز سبب قتل ناجوانمردانه ی وی شده است ) و به این ترتیب هرجا نامی از ساروخان آمده است ؛ بلافاصله قید « برادر امیر اصلان خان » را نیز آورده اند .

با این وجود در اوج جنگ های نادری هردو برادر جوان بوده اند ؛ و با توجه به حدٌ اقل سنٌ لشگریان و حتی سرداران لشگر و سپاه آن زمان می توان حدس زد یا لااقل در وهله ی نخست فرض کرد که ساروخان در نوجوانی ، بین 15 سالگی یا حدٌ اکثر 20 سالگی وارد لشگر پسر دائی خود ( یا پسردائی پدر خود ) نادرشاه افشار شده است ؛ و در لشگر کشی نادر به قندهار – کابل – و ... نهایتا" هندوستان در 1149 هجری قمری در عبور از ناحیه ی یزد جزو لشگر عظیم نادر بوده است ؛ و به همراه امیر اصلان خان ، که شاید در آن زمان بیش از 25 و حدٌ اکثر 30 سال سن نداشته است در این راه از جادٌه قدیم اصفهان به یزد ؛ از ناحیه « هفت در » از توابع ندوشن میبد و « هفتادر » از توابع عقدا عبور کرده اند و آشنائی هائی با منطقه و مردم مسالمت جوی آن یافته اند .

پدر امیر اصلان خان قِرِخلوی افشار

لباس قرخلوها در زمان حکومت صفویان و افشاریان ؟

پدر امیر اصلان خان قِرِخلوی افشار

امامقلی خان ، پدر نادرشاه افشار ، را رئیسِ ایل قرخلو ، و عموی نادر را رئیس قلعه کلات نوشته اند و طبیعتا" پدر امیر اصلان خان در زمان خود مرد بزرگی بوده است که از این خانواده دختر گرفته است و فرزندانی دلیر چون امیر اصلان خان و ساروخان یافته است . منتهی باید دانست که همه ی طایفه ی قرِخلو ، به معنی دشمن کُش و حافظ میهن ، نظامی و جنگآور نبوده اند چرا که در هر ایل بزرگی چون افشار که به منزله یک کشور بوده است و در هر طایفه ای چون قِرِخلو که به منزله ی یک شهرستان بوده است بخش مراجع مدیریتی ، روحانی ( که گفته اند نادر شیعه به دنیا آمده است ) و غیر از آن ها لازم مینموده است و با توجٌه به آنکه بنظر می رسد از نزدیکان ، و بنابر این معتمد ، های نادر تقریبا" همه با وی همراهی می کرده اند و جنگآورانشان در جنگ ها شرکت می کرده اند نبودن نامی از پدر امیر اصلان خان ، شوهر عمٌه نادر ، یا به معنی مرگ زودرس وی بوده است ، یا به احتمال بیشتر به معنی مقام دبیری – روحانی وی ؛ که حتی بعید نیست از طایفه ای غیر از طایفه قرخلو با دختری از این طایفه ازدواج کرده باشد ( که هنوز هم در ایلات ایران گاهی خود را از ایل و طایفه مادری خود میشمارند و فرزندانش به خصوص در اوج قدرت نادر و قرخلوها به قرخلو مشهور شده اند ) ؛ و نهایتا" در تاریخ به صورتی ناشناخته وجود دارد ؛ یا شناخته شده است و ما در مطالعات خود هنوز به وی نرسیده ایم .

 

نسب امیر اصلان خان قرخلو ؟

 

نسب امیر اصلان خان قرخلو ؟

امیر اصلان خان را فرزند پسر عمٌه و به ندرت نیز پسر عمٌه نادرشاه افشار معرفی کرده اند . از افراد خانواده ی وی فقط تا حدودی نسب مادرِ پدر وی مشخص می شود که با نادر شاه یکی است ؛ و اگر از سیلستهای نادر نباشد که گاه خود را از احفاد تیمور گورکان و بخصوص بیشتر خود را از احفاد چنگیز خان مغول شمرده است ! ( حال آنکه نادر از ایل قرخلو و ساکن ترکستان است که در مقابل مغولان هزیمت یافته رو به غرب ترکیه کنونی ، ارومیه و ... نهاده اند ) ، و بنظر ما ابدا" صحیح نمینماید ، می توان نسبِ مادرپدرامیر اصلان خان را در این قلمرو جستجو کرد .

امٌا نسبی که معمولا" در پهنه ی ژنتیک ، انسانشناسی خویشاوندی ، شجره نویسی و علم الانساب در جهان ، بخصوص در ایران ، اصل شمرده می شود نسب پدری وی است که هنوز بازشناسی نشده است ؟ . قاعدتا" پسر عمٌه نادرشاه و مردی که دو فرزندش ، امیر اصلان خان و ساروخان در دستگاه نادر به سرداری رسیده اند نمیتوانسته است مردی گمنام و بی حمیٌت بوده باشد ؛ و باز بسیار بعید است که ، در صورت در قید حیات بودن ، از دستگاه سرداری و پادشاهی نادر شاه افشار به دور مانده باشد . با توجٌه به رفتار های نسبتا" مسالمت آمیزی که در طول نبرد ها از ساروخان و بخصوص امیر اصلان خان آورده اند احتمالا" مردی منعطف و مسالمت جو بوده است که در جنگهای نادر شرکت نکرده است و در صورت در حیات بودن ، مثلا" به دبیری اشتغال داشته است ؛ و به امور دیوانی می پرداخته است .

چه بسا نامی از پدر امیر اصلان خان در تاریخ باشد بدون آنکه رابطه ی نسبی این سه نفر ذکر شده باشد ؛ امٌا آنچه مسلٌم است سردار ساروخان قرخلو برادر امیر اصلان خان بوده است و شاید شرحی مختصر از احوال وی بتواند تا حدودی در حلٌ مسئله ی زندگی احفاد امیر اصلان خان در عقدا ی یزد و آنگاه خود شهر یزد راهگشا شود .

بنظر می رسد که طلیفه قِرِخلوها هم چون کلٌ ایل افشار در سراسر ایران و برخی از دیگر نقاط خاورمیانه ÷راکنده اند و شایدبرخی از آنان در کرمان ، یزد و بخصوص در فارس ساکن شده به ایل قشقائی پیوسته اند .

نیز نگاه کنید به :

مروٌت ، پایدار . طایفه قرخلو . انتشار 15 / 6 / 1395 در شیراز