حاجی ملک ، فرزند اصلان خان ، تبریزی بوده است یا ... یزدی ؟ (2)

حاجی ملک ، فرزند اصلان خان ، 

تبریزی بوده است یا ... یزدی ؟ (2)

مجموعا" روایات پیران قوم آیت اللهی در دهه ی 1340 بر این بود که حاجی ملک ، فرزند اصلان خان ، در عقدا گوشه عزلت گزیده به عبادت و ، و در آن عصر که هنوز مذهب شیعه دوازده امامی و روحانیت مبلغ آن اینچنین گسترش نیافته بوده است بدون آنکه القاب آخوند و ملٌا اتخاذ کند ، مرجعیت دینی مردم عقدا مشغول بوده و از همان عقدا به سفر حج مشرف شده است ، امٌا بزرگی جهاندیده بوده بارها به زیارت عتبات عالیات و مشهد مقدس رفته  و نخستین یا شاید از نخستین کسانی بوده است که فزندانشان را برای آموزش در مکتب اصولی در عتبات عالیات به آن دیار اعزام نموده اند . بنابر این احتمال اینکه در محلی دیگر تجارت می کرده است هم وجود داشته است . با اینهمه چنان که از گفته های درون طایفه ای بر می آید کسی حاج محمد عبدالملک را اهل عقدا و عقدائی نمی دانسته است .

بنا به فرضیٌات آنتروپولوژیکی ، حاجی ملک که کاروان خویشان  و نزدیکانش را به سوی ناحیه یزد هدایت کرده است لابد در همان حوالی 1161 ه . ق به حدٌ کافی بالغ بوده است ؛ یا پس از اطمینان به امن بودن محل زندگی آنان به خونخواهی پدر به تبریز باز گشته در آن مقاتله های انبوه میان افشاریان بین خود و خود با دیگران کشته شده است یا به صورتی تارک دنیای سیاست و هیاهوها و ماجراهای تقریبا" همه روزه ی آن بدون نام و نشان در ناحیه ی یزد می زیسته است .

امٌا از آنجا که رسم ییلاق - قشلاق کردن ، حتی برای شهریان و شهرنشینان ِ البته اعیان یزد وجود داشته است ؛ و نیمی از سال را در ییلاق و نیمی دیگر را در قشلاق بوده اند ؛ و در نتیجه نیمی از فرزندان این اعیان در ییلاق متولد می شده اند بعید نیست که ، بنابه آتشکده یزدان ، عقدا زادگاه آخوند ملٌا اسماعیل بوده باشد ؛ امٌا در این که مقر اصلی حاج محمد عبدالملک بوده باشد تردید فراوان وجود دارد ؛ به ویژه از این نظر که چنین حاکم زاده ای لابد در خانه ای معمولی سکونت نمی کرده است ، و از خانه ی مناسب وی ، با چنین مشخصاتی ، در عقدا اثری دیده نشده است ؛ به اضافه ی اینکه مقبره چنین بزرگانی ، به خصوص کسی که در مقام جدٌ اعلای چنین طایفه ای بزرگ در ناحیه قرار دارد ، پنهان نمی ماند ؛ و در عقدا از هیچ یک از این دو اثری نیست و این گفته که وی با وجود داشتن املاک و مستغلات در عقدا ، در آن محل مستقر نبوده است به حقیقت نزدیک تر می نماید .  

در افسانه ی مهاجرت سریع حاج محمد عبدالملک به یزد و بنیان نهادن روستای عبدالملک در شرق شهر یزد تردیدی فراوان وجود دارد ؛ چرا که بر خلاف املاک و آثاری که از عبدالملک در عقدا به جای مانده بوده است هیچ اثری از چنین شخصیتی در شهر یزد به دست نیامده است ؛ مگر گفته ی شخصی معمٌر در حوالی 1346 که ایشان را ساکن  یزد و مدفون در گورستان جوب هرهر میشمرد که مقبره اش با صدها مقبره دیگر طی یک سیل ویران شده است .

با اینهمه در صورتی که حاج محمد عبدالملک تبریزی در یزد می زیسته است ، با توجه به اینکه محله ای از یزد یا لااقل کوچه ای از آن به سکونت تبریزیان اختصاص داشته است ، بسیار زیاد است ؛ و اگر در محلی غیر از شهرهای یزد و عقدا فوت نکرده باشد احتمال اینکه جنازه اش را برای دفن به عتبات عالیات یا مشهد یا حتی زادگاهش تبریز منتقل کرده باشند نیز وجود دارد .

در نتیجه نمی توان حسب این نوشته یا آن نوشته که بیشتر غیر مستند ، افواهی و گُمانی به نظر می رسند حاج عبدالملک را عقدائی خواند و آنچه بیش از همه مسلم می نماید تولد ، سکونت اولیه و تعلق وی به تبریز است . *

* مجموعا" به نظر می رسد که در جامعه ی یزد آن روز ، به ویژه بنا به خصائل تاریخگرائی و نسب گرائی و شرافت اجدادی خود ، اگر آخوند ملٌا اسماعیل از نسبی شناخته شده و والا برخوردار نبود شاید به چنان توفیقاتی که رسیده است هرگز دست نمی یافت .

* از منابعی که سبب شهرت آخوند ملٌا اسماعیل و احفادش به عقدائی شده اند کتاب آتشکده یزدان ( تاریخ یزد ) از عبدالحسین آیتی بافقی است که به زودی به بر رسی موضوع در آن ، و ارزشیابی لازم خواهیم پرداخت . 

حاجی عبدالملک ، فرزند اصلان خان ، تبریزی بوده است یا ... یزدی ؟

حاجی عبدالملک ، فرزند اصلان خان ، 

تبریزی بوده است یا ... یزدی ؟

از آنجا که نادرشاه افشار در درگز به دنیا آمده است میتوان چنین تعبیر کرد که عمٌه زادگان وی و از آنجمله سردار امیر اصلان خان قرخلو نیز از مردم درگز یا بنا به شواهد و قرائن موجود ابیورد یا به طور کلٌی از مردم ناحیه از خراسان بوده اند .

سردار امیر اصلان خان ، جدٌ پدری آخوند ملٌا اسماعیل عقدائی یزدی ، بیشتر ساکن تبریز و حاکم تبریز بوده است ، به همین جهت تبریزی خوانده شده است و هیچگاه در عقدا سکونت نداشته است .

قاعدتا" معدودی از افشاریان که به خدمت صفویان در آمده اند از همان اوائل حکومت صفویان به ناحیه و شهریزد وارد شده اند ، امٌا ورود قِرِخلوئی ها که گاه بدون آنکه همه شان از فرزندان نادرشاه باشند  افشار نادری محسوب می شوند به احتمال بسیار به حضور حاجی ملک ، فرزند اصلان خان پس از قتل نادر شاه و پس از قتل خیانتکارانه و خدعه آمیز اصلان خان در 1161 ه . ق درحوالی تبریز ، معطوف می شود که مدتی ، هرچند محدود ، در عقدا سکونت گزیده است ؛ و شاهد آن املاک بسیار وسیعی بوده است که از وی در عقدا به دودمانش به ارث رسیده است ؛ و گویا در یزد - فیروز آباد - میبد ، و حتی اصفهان نیز املاکی از وی باقی مانده است . 

موضوع قابل توجه دیگر در خویشاوندی ، وراثت و به طور کلٌی مشخصات یک گروه در انسان شناسی اجتماعی وراثت ژنتیکی و تربیتی فرزندان ذکور از سوی مادر است که چگونه عبدالملک به جای « خان » به یک « حاجی » تبدیل شده است ؟!

آیا عبدالملک از سوی مادر خود :

- تبریزی نبوده است ؟

- متولد تبریز و تبریزی زاده نبوده است ؟

- روحانی زاده نبوده است ؟

- مجموعا" و به طور کامل تبریزی محسوب نمی شده است ؟

و....

- چرا ، به فرض ، فرزند حاکم شهری بزرگ چون تبریز به زندگی در یک روستا یا شهر آنروزگار امٌا به هرحال آبادیی کوچک تر ، حتی به قیمت داشتن منصبِ « ملک » آن ناحیه ، راضی شده است ؟

- آیا عبدالملک در عقدا زندگی می کرده و فرضا" ملٌا اسماعیل در عقدا پابه جهان نهاده است یا در شهر یزد زندگی می کرده است ؛ وچون املاک و عقاری در عقدا داشته و به آنجا مکررا" رفت و آمد می کرده است ، بنا به رسوم آن روز ، در تشخیص از عبدالملکی دیگر عبدالملک عقدائی نامیده شده است ؟

دویست و هشتادمین سالروز تولد نادر شاه افشار

نادر قلی بیک افشار ، جدٌ اعلای طایفه آیت اللهی یزد ؟

امروز دویست و هشتاد سال خورشیدی از تولد مردی می گذرد که برخی وی را بزرگترین ناجی و قدرتمند ترین پادشاه ایران بعداز اسلام ، جهانگشای شرق ، اسکندر ثانی ، ناپلئون ایران ، و... لقب داده اند و این همه برای خاندان انساندوست آیت اللهی برای معرفی وی به عنوان یکی از نیاکان خود ، یا از تیره ای از نیاکان خود ، افتخاری بزرگ نیست به اضافه ی اینکه احتمال چنین نسبتی هم آنچنان بالا نیست ؛ چرا که طایفه آیت اللهی یزد که یکی از صلحدوست ترین و بی آزارترین طوایف بشری به شمار می روند را در مقابل جنگجوئی قرار می دهد که از آنهمه نبرد در ایران و افغانستان و هندوستان باک نداشته است و چنان تهاجماتی داشته است که برخی سعی کرده اند نسب وی را به چنگیز خان مغول برسانند ! ( و خود نیز بنا به تعصب نژادی ترکی - ترکمانی از این انتساب راضی بوده شخصا" نسبش را به منظور افتخار .... به تیمورگورکانی می رسانیده است ) . 

قدیمی ترین منبع مطالعه در باره اجداد نادرشاه کتاب « دیوانِ لغات التُرک » اثر محمود کاشغری در قرن پنجم قمری است که افشار های قِرِخلو را از ترکان یا به صورتی دقیق تر ، ترکمانان ، می داند و نه از کردان و نه به خصوص از مغولان . استعداد سیاسی طایفه های ترکان به حدٌی بالا بوده است که حدود هزارسال بر اکثر نواحی منطقه حکمروائی داشته اند ؛ حتی در هندوستان قبل از حمله نادر .

اجداد نادر و اصلان خان قِرِخلو بارها مهاجرت کرده اند که میتوان بنابر این مهاجرت ها مراکز اقامت نیاکان آیت اللهی های یزد را به ترتیب زیر بر شمرد :

- ناحیه کاشغر در چین ( ترکستان شرقی )

- غرب دریای خزر

- شرق ترکیه کنونی

- ناحیه ارومیه

- ناحیه ی مشهد و درگز

ناحیه تبریز ( برای اصلان خان و فرزندش حاجی ملک قبل از مهاجرت به ناحیه ی یزد )

- عقدای یزد و یزد

و امٌا چه این احتمال صحیح باشد که نسب طایفه آیت اللهی به پسر رضا قلی خان افشار و از آنجا شخص نادر شاه افشار ، فرزند امام قلی ، می رسد ، و چه این احتمال صحیح باشد که مرجع این نسب اصلان خان ، عمٌه زاده ی نادر است ؛ نسب طایفه آیت اللهی یزد تا نادر قلی بیک ، پدر امام قلی و جدٌ نادر که حدود 330 سال پیش از این می زیسته است ، قابل ترسیم است *

* احتمال نسب پدری نویسنده این سطور به میرزا علی شریف در زمان حکومت مغولان در ایران و حکومت آل مظفر در بخشی مهم از این سرزمین است که ، به لحاظ لقب شریف و کاربرد آن در آن قرون وسطی در ایران ، بنظر می رسد شهردار یزد بوده است و در عین حال خلیفه ی شیخ علی بنیمان ، روحانی اعظم زمان سلطنت شاه شجاع مظفری ، در ناحیه یزد و چه بسا نواحی همجوار به شمار می رفته است . والله اعلم .