یزد در عصر حاج عبد الملک عقدائی (3) توجٌه آغا محمد خان قاجار به مذهب و روحانیان مکتب اصولی

یزد در عصر حاج عبد الملک عقدائی (3)

توجٌه آغا محمد خان قاجار به مذهب و روحانیان مکتب اصولی

در تاریخ ایران ، نوشته سرجان ملکم درباره آغا محمد خان قاجار آمده است :

« با اهل شریعت به احترام و رآفت زیستی . مفسدان بر کسی ابقا نکردی ...

و

« درجمیع اوقات معلوم بود که اعتنائی به تجمل و احتشام سلطنت ندارد . به جز در اعیاد و اوقات مرسومه همیشه لباس ساده و بی تکلف می پوشید و در اسفار و ایٌام شکار غالبا" بر زمین نشسته با امرای لشکر هرچه دستیاب می شد صرف می کرد . مسموع افتاد که روزی به همین نهج نان و دوغ می خورد . یکی از وزرای معتبر نزدیک وی نشسته بود و خواست مشارکت کند . آغا محمد خان مانع شده گفت این غذای سپاهیان است ؛ مثل تو میرزا باید پلو و حلویات بخورد ...» *

روایاتی چند در باره حرمت آغا محمد خان قاجار به مذهب شیعه دوازده امامی و روحانیت آن وجود دارد که منشاء نضج این مذهب و رهبران آن در زمان قاجاریان را نشان می دهد ؛ از جمله ارسال یک جلد قرآن کریم به خط میرزای تبریزی برای آیت الله محمد باقر وحید بهبهانی ، بنیانگزار « مکتب اصولی » ...

مجموعا" ، همعصر با زندگی حاج عبدالملک عقدائی ، اگر مکتب اصولی شیعه دوازده امامی در 1170 – 1180 هجری قمری در ایران و بخصوص حوزه علمیه کربلا خیز برداشته است ، در حوالی 1190 – 1210 هجری قمری تحت حمایت آغا محمد خان قاجار و برخی دیگر از حکٌام در ایران گسترش یا فته است ؛ و طی همین دوره ی حدود 1190 – 1210 قمری / 1155 – 1185 خورشیدی / و 1780 – 1810 میلادی است که رویاروئی روحانیان و بزرگان مکتب اصولی با روحانیان و بزرگان مکتب اخباری نهایتا" به پیروزی مکتب اصولی و ظهور امثال آخوند ملٌا اسماعیل عقدائی در ایران ختم شده است ؛ اگر چه بعدا" همین بزرگان مجبور به مبارزه ی عقیدتی با روحانیان شیخیه و بابیه و امثال آنها شده اند .

·        شمیم ، علی اصغر . ایران در دوره سلطنت قاجار . تهران . انتشارات بهزاد . 1387 . صص 45 و 46 .

یزد در عصر حاج عبد الملک عقدائی (2) رنسانس مذهب شیعه دوازده امامی : مکتب اصولی

 

یزد در عصر حاج عبد الملک عقدائی (2)

رنسانس مذهب شیعه دوازده امامی : مکتب اصولی

ریشه ی فعالیت های مذهبی آخوند ملٌا اسماعیلِ عقدائی یزدی به مبارزه ی بین دو گروه از روحانیان شیعه ، یعنی پیروان « مکتب اخباری » و « مکتب اصولی » ، آنگاه پیروزیِ مکتب اصولی ، و سپس تلاش برای ترویج آن در مراکز بزرگ شیعه برمی گردد .

در مذهب شیعه تا حدود 1170 هجری قمری / دو مکتب مهم وجود داشته است :

-      « اخباریگری » که در آن برای بدست آوردن احکام عملی به « اخبار » و « حدیث ها » اکتفا می کنند ؛ و اکثریت علمای شیعه تا اواخر دوره حکومت زندیان اخباری بوده اند .

-      « اصولی گری » ، که بردانش ، بینش ، عقل و توجیهاتی بسیار بیشتر ؛ و بنابر این استنباط اجتهادی متکی شده در واقع مکتبی گسترده تر ، پیشرفته تر و با قابلیت تطابق بیش از پیش با

-      مقتضیات زمان را به وجود آورده است .

مذهب مردم یزد تا اواخر حکومت زندیان ، که چندان توجٌهی به کنه مذهب نداشته اند ، و اوایل حکومت قاجاریان ، شاید اخباریگری بوده است ؛ تا اینکه با مبارزات محمد باقر وحید بهبهانی ، اصفهانی الاصل و ملقٌب به استاد الکلٌ فی الکل ، در حوالی 1170 هجری قمری ، حقٌانیت بیشتر مکتب اصولی در حوزه علمیه کربلا به اثبات رسید ه است و حتی بزرگترین شاگردان شیخ یوسف بحرانی ، رهبر روحانیان اخباری ، چون سید مهدی بحر العلوم ، ملٌا مهدی نراقی ، ابو علی حائری ، میرزای قمی ، و... متوجٌه برتری مکتب اصولی شده در سلک پیروان وحید بهبهانی در آمدند . شیخ یوسف بحرانی عملا" ریاست حوزه علمیه کربلا را به محمد باقر وحید بهبهانیسپرده وحید بهبهانی نیز ، پس از چند سال ، ریاست حوزه علمیه را به شاگرد اعلم خود سید مهدی طباطبائی معروف به بحر العلوم و اگذار کرده است .

بحر العلوم ، ملٌا مهدی نراقی ، سید علی طباطبائی ، ابوعلی حائری ، عاملی ، شیخ جعفر نجفی مشهور به کاشف الغطاء ، میرزا ابو القاسم قمی ، ملٌا احمد نراقی ، کلباسی اصفهانی ، و ... از اعاظم شاگردان وحید بهبهانی بوده اند .

بنابر این یکی از دو حادثه مهم عصر زندگی عبدالملک عقدائی ، به ویژه بین 1170 و 1190 ، تغییر مسیر مذهبی روحانیت از اخباریگری به اصولیگری بوده است .

حادثه مهمٌ دیگر به سلطنت رسیدن قاجاریان ، از همان دوره حکومت آقا محمد خان قاجار ، است که شاید تحت سرایت این مبارزه به مجامع مذهبی ایران ، و نضج روز افزون مکتب اصولیگری ، بیش از افشاریان و زندیان متوجٌه اهمٌیت دین و جایگاه روحانیت در جامعه شده اند .

یزد در عصر حاج عبد الملک عقدائی (1) شهر بازرگانی و صنعت

 

یزد در عصر حاج عبد الملک عقدائی (1)

شهر بازرگانی و صنعت

در مطالعه ی گذشته ی اقتصادی – اجتماعی – فرهنگی باید توجٌه داشت که در سرزمین ایران ، طی قرون متمادی ، آنچنان واقعیتی بنام « کشور ایران » وجود نداشته است ؛ و آنچه که در تاریخ آمده است حکومت هائی است از خاندان ها ، قبایل و ایلات و عشایر بر این سرزمین یا بر بخشی از آن ، که بدون حدٌ و حدود و مرز سیاسی مشخص ؛ ایران نامیده می شده است ؛ و شهر و ناحیه ی یزد ، مجموعا" ، در مرکز جغرافیائی سرزمین ایران قرار گرفته است .

در سرزمین ایران ، اسماعیل صفوی ، که در یزد قتل عام به راه انداخته است ، افغانها که در زمان غلبه شهر را تاراج کرده اند ، افشاریان که دست کمی از افغانان نداشته اند ، کریمخان زند که به نوشته آتشکده یزدان ، یزد را با گرفتن باج و خراجی بی حدٌ و حصر باصطلاح لُخت کرده است ، و قاجاریان ... همه به زور شمشیر ، جلادت و قصاوت تام و تمام و در راه منافع و مطامع شخصی و گروهی ( بخصوص ایلاتی ) به حکومت و سلطه کامل بر مردم می رسیده اند ؛ و پس از رسیدن به حکومت ، ثروت گروه ها و آبادیهای دیگر را به شهر مرکز خود منتقل می کرده اند و طبیعتا" به آبادی آن می افزوده اند ؛ مثل قزوین و اصفهان صفویان و افغانها ، مشهد افشاریان ، شیراز زندیان و تهران و تبریز قاجاریان به بعد .

امٌا از زمان صفویان ، که کتب تاریخی و سفرنامه ها صراحت بیشتری دارند ؛ یزد همچنان « دارالعباده » و شهری مذهبی بوده است که مردم آن به کار و کوشش در راه تولید کشاورزی و صنعتی ، و آنگاه بازرگانی ، شهرت داشته اند .